Ο Γρηγόρης Λαμπράκης (Κερασίτσα Αρκαδίας 1912 – Θεσσαλονίκη 27 Μαΐου 1963 [1]) ήταν γιατρός,αθλητής, και πολιτικός που δολοφονήθηκε από παρακρατικούς. Η δολοφονία του προκάλεσε διεθνή κατακραυγή για τις αυταρχικές πρακτικές της κυβέρνησης Καραμανλή και των Σωμάτων Ασφαλείας, που αποδείχθηκε ότι όχι μόνο ανέχονταν, αλλά και εξέθρεφαν τον ανεξέλεγκτο παρακρατικό μηχανισμό.[2] Η υπόθεση Λαμπράκη αναζωογόνησε τον Ανένδοτο Αγώνα του Γεωργίου Παπανδρέου και έπαιξε τον πιο σημαντικό ίσως ρόλο στην πτώση της κυβέρνησης Καραμανλή τον ίδιο χρόνο.
Σύντομο Βιογραφικό και Ιστορικές συνθήκες
Ο Γρηγόρης Λαμπράκης γεννήθηκε το 1912 στην Κερασίτσα Αρκαδίας και ήταν το 14ο παιδί από τα συνολικά 18 που απέκτησαν οι γονείς του. Σπούδασε ιατρική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και ειδικεύτηκε στη γυναικολογία. Υπήρξε αθλητής με πολλές πανελλήνιες και βαλκανικές νίκες και κατείχε για 23 χρόνια (ως το 1959) το πανελλήνιο ρεκόρ στο μήκος με επίδοση 7,37 μ. Στην διάρκεια της κατοχής διοργάνωνε με άλλους συναθλητές του αγώνες, διαθέτοντας τα έσοδα σε λαϊκά συσσίτια. Το 1950 κατέλαβε τη θέση του υφηγητή Μαιευτικής - Γυναικολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Aπέκτησε δυο γιούς τον Θοδωρή και τον Γρηγόρη.
Στις εκλογές του Οκτωβρίου 1961 ο Λαμπράκης εκλέχτηκε βουλευτής Πειραιά συνεργαζόμενος με τηνΕνιαία Δημοκρατική Αριστερά (ΕΔΑ). Υπήρξε ιδρυτικό μέλος και αντιπρόεδρος της «Ελληνικής Επιτροπής για τη Διεθνή Ύφεση και Ειρήνη». Στις 21 Απριλίου 1963 αψηφώντας σχετική απαγόρευση της αστυνομίας, πραγματοποίησε την 1η Μαραθώνια πορεία Ειρήνης. Βάδισε το μεγαλύτερο μέρος της διαδρομής μόνος του, εν μέσω απειλών, πριν τελικά συλληφθεί και κρατηθεί για μερικές ώρες.
Αμέσως μετά μετέβη στο Λονδίνο για να συμπαρασταθεί στους Έλληνες, Κύπριους και Άγγλους διαδηλωτές που ζητούσαν την απελευθέρωση πολιτικών κρατουμένων στην Ελλάδα, ανάμεσα στους οποίους ήταν και ο μετέπειτα βουλευτής του ΚΚΕ Αμπατιέλος σε εκδήλωση που είχε οργανώσει η Βρετανίδα σύζυγός του Μπέτυ Μπάρτλετ Αμπατιέλου. Στόχος των διαδηλωτών ήταν η βασίλισσαΦρειδερίκη, η οποία βρισκόταν στην αγγλική πρωτεύουσα προκειμένου να παραστεί σε βασιλικούς γάμους. Σχεδόν ένα μήνα μετά, στις 22 Μαΐου, καθώς εξερχόταν από συγκέντρωση για την ειρήνη και τον πυρηνικό αφοπλισμό στη Θεσσαλονίκη, δέχτηκε δολοφονική επίθεση από παρακρατικούς. Τραυματίστηκε βαριά και υπέκυψε στα τραύματά του λίγες μέρες μετά.
Οι αντιδράσεις που προκλήθηκαν από το δολοφονικό χτύπημα κι ενώ ο Γρηγόρης Λαμπράκης έπνεε τα λοίσθια
Το βράδυ της 22ας Μαΐου 1963 ο Λαμπράκης μίλησε σε εκδήλωση που διοργάνωσε στηΘεσσαλονίκη η «Επιτροπή για τη Διεθνή Ύφεση και Ειρήνη». Πριν ακόμα η εκδήλωση ξεκινήσει, πλήθος παρακρατικών καιαστυνομικών με πολιτικά είχαν καταλάβει τα γειτονικά πεζοδρόμια, κραυγάζοντας συνθήματα και προπηλακίζοντας όσους προσέρχονταν στην αίθουσα για να πάρουν μέρος σε αυτή. Άλλοι αστυνομικοί, ένστολοι, αν και παρόντες σε μεγάλο αριθμό δεν λάμβαναν κανένα μέτρο για την απώθηση των παρακρατικών, παρά τις διαμαρτυρίες των οργανωτών και του ίδιου του Λαμπράκη, ενός μέλους δηλαδή του ελληνικού κοινοβουλίου. Μάλιστα, ένας παρακρατικός κατόρθωσε να χτυπήσει το Λαμπράκη στο κεφάλι με ρόπαλο κατά την είσοδό του στην αίθουσα της εκδήλωσης, τραυματίζοντάς τον ελαφρά. Σοβαρά, αντίθετα, τραυματίστηκε από τους ανεξέλεγκτους διαδηλωτές ο έτερος παρών αριστερός βουλευτής, Γιώργος Τσαρουχάς.
Με την ολοκλήρωση της εκδήλωσης, ο Λαμπράκης εγκατέλειψε την αίθουσα με πρόθεση να κατευθυνθεί σε κοντινό ξενοδοχείο όπου είχε καταλύσει. Τον ακολούθησαν μόνο δύο σύντροφοί του, καθώς η αστυνομία απέκλεισε το κοινό της εκδήλωσης στο εσωτερικό της αίθουσας, απαγορεύοντας προσωρινά την έξοδο. Ακριβώς εκείνη τη στιγμή, στη διασταύρωση των οδών Ερμού και Ελ. Βενιζέλου και παρά το γεγονός ότι η αστυνομία είχε αποκλείσει όλους τους δρόμους, ένα τρίκυκλο εμφανίστηκε από το πουθενά, πλησίασε το Λαμπράκη με ιλιγγιώδη ταχύτητα και τον έριξε στο έδαφος. Κανείς αστυνομικός δεν κινήθηκε για να εμποδίσει το τρίκυκλο πριν το χτύπημα, να συλλάβει τον οδηγό του μετά, ή ακόμα και να βοηθήσει τον αιμόφυρτο Λαμπράκη. Όπως αποδείχτηκε, το θύμα είχε δεχτεί ισχυρό χτύπημα στο κεφάλι από μεταλλικό αντικείμενο.
Το πιθανότερο είναι ότι οι δράστες της επίθεσης θα είχαν διαφύγει ανενόχλητοι, αν ένας παριστάμενος Θεσσαλονικιός, ο Μανόλης Χατζηαποστόλου (με το παρατσούκλι «Τίγρης») δεν είχε πηδήσει αστραπιαία στην καρότσα του τρίκυκλου. Για ένα περίπου χιλιόμετρο το τρίκυκλο έτρεχε στους δρόμους της Θεσσαλονίκης χωρίς κανένα αστυνομικό ή άλλο όχημα να το καταδιώκει. Ο Χατζηαποστόλου εξουδετέρωσε μετά από σκληρή πάλη το μοναδικό επιβάτη της καρότσας, Μανόλη Εμμανουηλίδη (ήταν αυτός που είχε καταφέρει το θανατηφόρο χτύπημα στο Λαμπράκη) και κατόπιν υποχρέωσε τον οδηγό Σπύρο Γκοτζαμάνη να σταματήσει. Ακολούθησε νέα πάλη αυτή τη φορά ανάμεσα στον Χατζηαποστόλου και τον Γκοτζαμάνη, έως ότου εμφανίστηκε ένας απλός τροχονόμος, ο οποίος μη γνωρίζοντας όσα είχαν προηγηθεί, συνέλαβε τον Γκοτζαμάνη κατόπιν υποδείξεων των περαστικών. Ο Λαμπράκης μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ σε κωματώδη κατάσταση από την οποία δεν εξήλθε ποτέ. Πέθανε τέσσερις μέρες αργότερα.
Το χτύπημα κατά του Λαμπράκη προκάλεσε μια άνευ προηγουμένου πολιτική κρίση, με τα κόμματα της αντιπολίτευσης και το σύνολο του κεντρώου και αριστερού Τύπου να κάνουν λόγο από την πρώτη στιγμή για οργανωμένο σχέδιο δολοφονίας. Η επίσημη αστυνομική εκδοχή αντίθετα, ήταν ότι επρόκειτο για τροχαίο ατύχημα και αυτήν υιοθέτησε αρχικά και η κυβέρνηση της χώρας. Το κλίμα ήταν τεταμένο και την κηδεία του Λαμπράκη στην Αθήνα παρακολούθησε πλήθος 500.000 ανθρώπων, φωνάζοντας συνθήματα κατά της δολοφονίας.
Ήδη, στη Θεσσαλονίκη είχαν ξεκινήσει οι ανακρίσεις για το «ατύχημα», από τον ανακριτή Χρήστο Σαρτζετάκη και τον εισαγγελέα Δημήτριο Παπαντωνίου, υπό τη γενική εποπτεία του εισαγγελέα εφετώνΠαύλου Δελαπόρτα. Αργότερα ο Παπαντωνίου αντικαταστάθηκε από τον εισαγγελέα Στυλιανό Μπούτη. Αν και η ηγεσία της Xωροφυλακής Θεσσαλονίκης έκανε κάθε δυνατή προσπάθεια για να αποκρύψει κρίσιμα στοιχεία και να εκφοβίσει τους μάρτυρες, η ανακριτική ομάδα (παρά τις απροκάλυπτες παρεμβάσεις και πιέσεις που δέχτηκε από τον τότε εισαγγελέα του Αρείου Πάγου και μετέπειτα -το 1967- πρωθυπουργό της χούντας Κωνσταντίνο Κόλλια) κατόρθωσε να στοιχειοθετήσει ότι επρόκειτο για προμελετημένο έγκλημα και να αποκαλύψει τους ηθικούς αυτουργούς του. Έτσι, τους Γκοτζαμάνη και Εμμανουηλίδη ακολούθησαν τρανταχτά ονόματα της πανίσχυρης χωροφυλακής Θεσσαλονίκης, όπως οι Κωνσταντίνος Μήτσου, επιθεωρητής Βορείου Ελλάδος, Ευθύμιος Καμουτσής, διευθυντής αστυνομίας, Κωνσταντίνος Δόλκας και άλλοι οι οποίοι παραπέμφθηκαν για παράβαση καθήκοντος. Στους ηθικούς αυτουργούς συμπεριλαμβανόταν ο πρόεδρος της παρακρατικής οργάνωσης στην οποία ανήκε ο Γκοτζαμάνης, Ξενοφών Γιοσμάς (που, λόγω της δράσης του στην κατοχή, είχε καταδικαστεί ως δοσίλογος και, ακριβώς για τον λόγο αυτό, αποκαλείται συχνά κοροϊδευτικά "Φον Γιοσμάς") και ο υπομοίραρχος Εμμανουήλ Καπελώνης, διοικητής του αστυνομικού τμήματος Τούμπας. Στο απυρόβλητο της δικαιοσύνης έμεινε ο υπομοίραρχος της Ασφάλειας Δημήτριος Κατσούλης, του τμήματος «Δίωξης Κομμουνιστών» ο οποίος την ημέρα του εγκλήματος (σύμφωνα με μαρτυρία του Εμμανουηλίδη και άλλων) είχε μιλήσει σε συγκέντρωση παρακρατικών στο 5ο Αστυνομικό Τμήμα Θεσσαλονίκης, δίνοντας οδηγίες για την «αντισυγκέντρωση» και τονίζοντας ότι «απόψε στόχος μας είναι ο Λαμπράκης». Τελικά, για τον φόνο καταδικάστηκαν οι Γκοτζαμάνης και Εμμανουηλίδης, ενώ ο Γιοσμάς καταδικάστηκε μόνο για διατάραξη της κοινής ειρήνης.
Σημαντικό ρόλο στις αποκαλύψεις έπαιξε και η μαχητική έρευνα και αρθρογραφία τριών δημοσιογράφων που είχαν ανέβει στη Θεσσαλονίκη για να καλύψουν το θέμα: Του Γιώργου Ρωμαίου του Βήματος(μετέπειτα υπουργού του ΠΑΣΟΚ), Γιάννη Βούλτεψη της Αυγής και Γιώργου Μπέρτσου (της τότε μεγάλης σε κυκλοφορία Ελευθερίας των Αθηνών).
Πολιτικές επιπτώσεις
Η κατακραυγή για τη δολοφονία Λαμπράκη και τις αποκαλύψεις για την άμεση εμπλοκή της αστυνομίας, ήταν τόσο μεγάλη που οδήγησε σε παραίτηση της κυβέρνησης Καραμανλή μέσα σε λιγότερο από τρεις βδομάδες από το έγκλημα (11 Ιουνίου 1963). Σχηματίστηκε άμεσα νέα κυβέρνηση της ΕΡΕ υπό τονΠαναγιώτη Πιπινέλη, μετέπειτα υπουργό εξωτερικών της χούντας. Το Σεπτέμβριο ο ανακριτής Χρήστος Σαρτζετάκης σε συμφωνία με τον εισαγγελέα Δελαπόρτα διέταξε την προφυλάκιση των ανώτατων αξιωματικών της χωροφυλακής, διαλύοντας κάθε αμφιβολία στην κοινή γνώμη για την εμπλοκή κράτους και παρακρατικών στη δολοφονία Λαμπράκη. Το Νοέμβριο διεξήχθησαν εθνικές εκλογές τις οποίες κέρδισε η Ένωση Κέντρου. Την ίδια χρονιά ιδρύθηκε η «Νεολαία Λαμπράκη», της οποίας πρώτος πρόεδρος εκλέχτηκε ο Μίκης Θεοδωράκης.
Η δίκη των φυσικών και ηθικών αυτουργών έγινε το 1966 σε πολύ διαφορετικό πολιτικό κλίμα. Η κυβέρνηση Γεωργίου Παπανδρέου είχε ανατραπεί με τα Ιουλιανά και η πλειοψηφία της Βουλής (ΕΡΕ και βουλευτές της Ένωσης Κέντρου που την είχαν εγκαταλείψει) στήριζε κυβέρνηση υπό το Στέφανο Στεφανόπουλο. Παρά την εισαγγελική πρόταση (εισαγγελέας έδρας ο Παύλος Δελαπόρτας), οι ένορκοι έκριναν ομόφωνα αθώους τους περισσότερους από τους σημαντικούς κατηγορούμενους, βρίσκοντας ένοχους μόνο τους δύο φυσικούς αυτουργούς και τον Φον Γιοσμά. Στην αγόρευσή του ο εισαγγελέας είχε ζητήσει την ενοχή των ανώτατων αξιωματικών, λέγοντας: «Σήμερα, εδώ, ένα σύμφυρμα κλεφτών, βιαστών, δοσίλογων και κάθε είδους κακοποιών, εμφανίζεται -προς εθνοκαπηλεία και ανομολόγητους ιδιοτελείς σκοπούς- ως προστάτης κοινωνικών καθεστώτων, ως φύλακας ιερών και οσίων και ως Κέρβερος του νόμου και της τάξης. Τι άλλο έπρεπε να περιμένει κανείς απ’ αυτό πλην του ότι θα εξελισσόταν σε κακοήθη νεοπλασία της κοινωνίας;»
Οι συνήγοροι πολιτικής αγωγής εκτοπίστηκαν μετά το πραξικόπημα του 1967 στα Γιούρα ενώ και ο ανακριτής Σαρτζετάκης συνελήφθη και φυλακίστηκε για μήνες. Αργότερα, το 1985, ο Σαρτζετάκης εκλέχτηκε Πρόεδρος της Δημοκρατίας.
Φωτογραφίες
Φωτογραφίες
Μόλις τελειώνει η ομιλία στη συγκέντρωση της ΕΕΔΥΕ, ο Λαμπράκης χειροκροτείται. Σε λίγο θα βγει στο δρόμο. (ΑΣΚΙ)
Θανάσιμα τραυματισμένος από το φονικό χτύπημα. (ΑΣΚΙ) traumatismenos
Το τρίκυκλο των φονιάδων (ΑΣΚΙ)
Σχέδιο του Μίνου Αργυράκη, εμπνευσμένο από τη φωτογραφία του Τύμβου, δημοσιεύτηκε στην Αυγή τη μέρα του θανάτου του Λαμπράκη (Ντ)
Η πάνδημη κηδεία (ΑΣΚΙ)
Το πανό της Ειρήνης, στην κηδεία. Πρώτος αριστερά ο Νίκος Κιάος και δεξιά ο Μιχ. Περιστεράκης (Ντ)
Μπροστά σε μια φωτογραφία του Λαμπράκη Χειρόγραφο ποίημα του Γιάννη Ρίτσου (ΑΣΚΙ)
«Όπου Γρηγόρης θα ορμάς!» Οδηγίες προς οδηγούς τρικύκλων από τον Μποστ (Ντ)
___________________________________________________________
Η Μαραθώνια Πορεία Ειρήνης - Η μεγάλη Στιγμή
Στις 21 Aπριλιου 1963 το ελληνικό Kίνημα Eιρήνης οργανώνει την πρώτη Mαραθώνια Πορεία Eιρήνης παρά το γεγονός ότι η κυβέρνηση Καραμανλή φροντίζει να την απαγορεύσει. Παράλληλα η Αστυνομία και η Χωροφυλακή ανακοινώνουν ότι για τις 21 Απριλίου, ημέρα που θα πραγματοποιούνταν η πορεία, απαγορευόταν κάθε συγκέντρωση σε ανοιχτό χώρο, σε ολόκληρη τη χώρα. Η πορεία πραγματοποιείται και ο ειρηνιστής Γρηγόρης Λαμπράκης πρωτοστατεί.
Σύμφωνα με το τότε ρεπορτάζ της εφημερίδας «Τα Νέα» την 21η Απριλίου του 1963 η πρωτεύουσα βρισκόταν «επί ποδός πολέμου», ενώ «διά πρώτην φοράν τα περίφημα Τάγματα Ασφαλείας ενεφανίσθησαν επισήμως εις διαφόρους περιοχάς περί τον Μαραθώνα, έτοιμα προς δράσιν εις περίπτωσιν ανάγκης. Ακόμα και ναύται του Λιμενικού εχρησιμοποιήθησαν διά τη φρούρησιν της παραλίας του Μαραθώνος, διά τον φόβον προφανώς... αποβάσεως των οπαδών του Συνδέσμου "Μπέρτραντ Ράσελ"». Επί ποδός βρίσκονται συνολικά 10.000 άνδρες της Aστυνομίας, της Xωροφυλακής, του Λιμενικού Σώματος. Oι προσβάσεις προς τον Mαραθώνα αποκλείονται.
O κύριος όγκος των «οδοιπόρων της ειρήνης», περιγράφει ο Tύπος της εποχής, περί τους 3.000, αναχαιτίζεται, απωθείται, διαλύεται στους Aμπελόκηπους στο ύψος της Αγίας Tριάδας και στον Άγιο Δημήτριο, στην οδό Πανόρμου. Συλλαμβάνονται 628, ανάμεσά τους ο Mίκης Θεοδωράκης, ο Mίνως Aργυράκης, ο Aλέκος Aλεξανδράκης, η Aλίκη Γεωργούλη και πρώην βουλευτές και υποψήφιοι του κόμματος της Eνιαίας Δημοκρατικής Aριστεράς (EΔA). Στον Tύμβο του Mαραθώνα μπόρεσαν να φτάσουν τέσσερις. Ανάμεσα τους ο Γρηγόρης Λαμπράκης. Aπό τον Tύμβο θα ξεκινήσει την πορεία που θα μείνει στην ιστορία του ελληνικού ειρηνιστικού κινήματος ως η Πρώτη Πορεία Eιρήνης. Kρατάει στα υψωμένα χέρια του ένα απλό πανό με τη λέξη EΛΛAΣ και με το σύμβολο του «Συνδέσμου Eιρήνης Mπέρτραντ Pάσελ», τον κύκλο με τον τσακισμένο σταυρό, παγκόσμιο σύμβολο της ειρήνης. Θα διανύσει έτσι πέντε χιλιόμετρα προς την Αθήνα.
Στη Ραφήνα οι αρχές ασφαλείας θα επιχειρήσουν να τον σταματήσουν και να τον σύρουν στο δάσος. Θα αποτύχουν μετά από την επέμβαση κατοίκων της περιοχής και όσων συνοδεύουν το Λαμπράκη. Οι τελευταίοι θα συλληφθούν κοντά στο Πικέρμι. Ο ίδιος ο Λαμπράκης θα συλληφθεί κοντά στο Χαρβάτι. Οι αρχές ασφαλείας τον επιβιβάζουν σε ένα όχημα και αφού τον περιφέρουν για τρεισήμισι ώρες των εγκαταλείπουν στη Νέα Ιωνία. «Η πορεία ειρήνης, έστω και συμβολικά έγινε, μολονότι η κυβέρνησις έλαβε μέτρα που ούτε στην κατοχή είχαμε γνωρίσει. Ακολουθώντας πολιτική βάσεων και πυρηνικών υποβρυχίων "Πολάρις" δε θέλησε να επιτρέψει στο λαό να εκδηλώσει τη θέληση του για ειρήνη. Δεν το κατόρθωσε» θα δηλώσει ο Λαμπράκης στον τύπο.
Υλικό Για Τη Μαραθώνια Πορεία Ειρήνης Του 1963 Και Τη Δολοφονία Του Γ. Λαμπράκη
Πρόλογος
Στο σημείωμα αυτό δεν έχω σκοπό να κάνω τον ιστορικό, έστω και ερασιτεχνικά, απλώς να συγκεντρώσω κάποιο υλικό ώστε να είναι διαθέσιμο στο Διαδίκτυο, έτσι σαν υλικό αναφοράς. Όπως θα δείτε στέκομαι περισσότερο στα θέματα που είναι σχετικά άγνωστα (π.χ. πορεία του Όλντερμάστον) και λιγότερο στα ήδη γνωστά (συνθήκες της δολοφονίας) που τα προσπερνάω μια και έχουν γραφτεί τόσα και τόσα από πολύ αξιότερους.
Πηγές μου ήταν το ηλεκτρονικό αρχείο του ΑΣΚΙ (http://askiweb.eu), το βιβλίο Ελληνικό Ροκ του Μανώλη Νταλούκα (εκδ. Άγκυρα 2006) και κάποιες εφημερίδες είτε της εποχής είτε τωρινές. Τις φωτογραφίες που πήρα από τον Νταλούκα τις σημειώνω με (Ντ) και από το ΑΣΚΙ με (ΑΣΚΙ).
Μια πολύ καλή εξιστόρηση της Μαραθώνιας πορείας του 1963 υπάρχει στο άρθρο του Γιώργου Πετρόπουλου από τον Ριζοσπάστη της 11.5.2003 που μπορείτε να το διαβάσετε εδώ, άψογα ντοκουμενταρισμένο και πολύ κατατοπιστικό.
Αναδημοσιεύω επίσης ένα άρθρο του Βασίλη Βασιλικού, του συγγραφέα του Ζ, που είναι κι αυτό πολύ ενδιαφέρον. Παίρνω όμως το θάρρος να διορθώσω μερικά σημεία όπου ο συγγραφέας δεν θυμάται καλά.
Πριν από το Μαραθώνα: Λονδίνο και Όλντερμάστον
Το αγγλικό αντιπυρηνικό κίνημα, δηλαδή η οργάνωση CND (Campaign for Nuclear Disarmament) και αργότερα η πιο ριζοσπαστική «Επιτροπή των 100» με πρόεδρο τον φιλόσοφο Μπέρτραντ Ράσελ ξεκίνησαν το 1958 τις πορείες ειρήνης από το Λονδίνο έως το Όλντερμάστον (Aldermaston), χωριό του Μπέρκσιρ όπου υπήρχε Ερευνητικό Εργαστήριο Ατομικών Όπλων. Από το 1960 η φορά της πορείας αντιστρέφεται: ξεκινούν από το Όλντερμάστον και καταλήγουν στο Λονδίνο. Οι πορείες γίνονταν κάθε Πάσχα και κρατούσαν περισσότερες από μία ημέρες (η απόσταση είναι 52 μίλια, δηλ. πάνω από 80 χιλιόμετρα). Οι πορείες γίνονταν το τετραήμερο του Πάσχα. Έτσι, η πορεία του 1963 έγινε περί τις 12-15 Απριλίου. Το Πάσχα (εκείνη τη χρονιά το ορθόδοξο Πάσχα συνέπιπτε με των καθολικών) ήταν στις 14 Απριλίου. Συμμετείχε ελληνική αντιπροσωπεία, με τον Γρηγόρη Λαμπράκη, τον Μανώλη Γλέζο, τον Λεωνίδα Κύρκο.
Φωτογραφία του ελληνικού κλιμακίου στο Λονδίνο. Δεξιά ο Λαμπράκης, δίπλα ο Κύρκος με μπερέ. Αριστερά ο Γλέζος. (ΑΣΚΙ)
Στην πορεία, ο Λαμπράκης κάτω από το ελληνικό πανό –το ίδιο που θα ανοίξει σε μερικές μέρες στον Μαραθώνα (ΑΣΚΙ)
Άλλο στιγμιότυπο. Ο Λαμπράκης και η γυναίκα του Ρούλα κρατούν το πανό. Πίσω με τον μπερέ ο Λ. Κύρκος (Ντ)
Η πορεία του 1963 σημαδεύεται από ένα γεγονός: τις μέρες της πορείας, μια οργάνωση, οι «Κατάσκοποι της ειρήνης» δίνουν στη δημοσιότητα τις θέσεις των μυστικών πυρηνικών καταφυγίων που προορίζονταν για περιφερειακές έδρες της κυβέρνησης σε ενδεχόμενο πυρηνικό πόλεμο. Καθώς το μπούνκερ αρ. 6 βρίσκεται όχι μακριά από τη διαδρομή της πορείας, 1.000 διαδηλωτές παρεκκλίνουν, αγνοώντας τις εκκλήσεις των διοργανωτών, και το αποκαλύπτουν, προκαλώντας πολιτικό σκάνδαλο.
Στο μεταξύ, στην Ελλάδα, ο Σύνδεσμος Μπέρτραντ Ράσελ έχει προαναγγείλει πορεία ειρήνης από το Μαραθώνα στην Αθήνα για τις 21 Απριλίου 1963, Κυριακή του Θωμά. Από τις αρχές Απριλίου η κυβέρνηση έχει απαγορέψει την πορεία. Οι διοργανωτές επιμένουν ότι η πορεία θα γίνει. Φτάνει στην Αθήνα πολυμελής αγγλική αντιπροσωπεία για συμμετοχή στην πορεία. Ο ίδιος ο Μπέρτραντ Ράσελ είχε δηλώσει ότι θα συμμετάσχει («τότε θα συλληφθεί και αυτός», είχε σχολιάσει ο Υπουργός Δημόσιας Τάξης) αλλά βέβαια στην ηλικία του (ήταν τότε 91 ετών) αυτό δεν ήταν δυνατό· ωστόσο, συμμετείχε ο γραμματέας του.
Η κατάσταση περιπλέκεται επειδή τις παραμονές, και συγκεκριμένα στις 20 Απριλίου, Μεγάλο Σάββατο, φτάνει στο Λονδίνο η βασίλισσα Φρειδερίκη, συνοδευόμενη από τον διάδοχο (τον Κοκό) και διάφορους πρίγκιπες και πριγκίπισσες, σε ιδιωτική επίσκεψη, για να παραστεί στους γάμους της Αλεξάνδρας του Κεντ, αδελφής της βασίλισσας Ελισάβετ. Την ίδια μέρα θα γίνει το περίφημο επεισόδιο με το χαστούκι που έδωσε (ίσως) στη Φρειδερίκη η Μπέτυ Αμπατιέλου. Για το επεισόδιο αυτό έχω γράψει αναλυτικά εδώ.
Χαρταετός της ειρήνης από μέλη του Συνδέσμου Ράσελ. Η αστυνομία τους συνέλαβε για κομμουνιστική προπαγάνδα. (Ντ)
Γελοιογραφία του Μποστ (Ελευθερία 21.4.63) που δείχνει τον Λαμπράκη να ζητάει να επιτραπεί η πορεία. Τα λόγια του είναι παραλλαγή ενός τραγουδιού που είχε φτιάξει για την πορεία ο Μίκης. Το ίδιο και ο «ύμνος της ΕΡΕ» στην ταμπέλα. Υπάρχουν κι άλλες αναφορές σε γεγονότα της εποχής, που δεν με παίρνει ο χώρος να τις εξηγήσω, αν υποτεθεί ότι τις ξέρω.
Η πορεία του Μαραθώνα
Ξημερώματα Κυριακής 21 Απριλίου οι πρώτες ομάδες διαδηλωτών ξεκινούν. Η αστυνομία χτυπάει και συλλαμβάνει.
Με το μούσι, ο Πατ Ποτλ, γραμματέας του Μπέρτραντ Ράσελ. Με τη γραβάτα ο Μιχ. Περιστεράκης. (Ντ)
Μετά την επίθεση της αστυνομίας. Ένας αστυνομικός πάει να χτυπήσει τον Ποτλ, άλλοι σέρνουν τον Περιστεράκη (Ντ)
Ισχυρές δυνάμεις της Χωροφυλακής και της Αστυνομίας έχουν αποκλείσει την περιοχή από το Γηροκομείο έως τον Τύμβο. (Ριζοσπάστης)
Ο Μίκης Θεοδωράκης δεν απέφυγε τη σύλληψη. Τον έπιασαν μαζί με τον Μίνο Αργυράκη στις 8 το πρωί, ενώ βάδιζε στο πεζοδρόμιο της Κηφισίας, έξω από τον κινηματογράφο Άνεσις. Εδώ, σκίτσο του Μίνου Αργυράκη παρασταίνει τη σύλληψη (ΑΣΚΙ)
Ο Γρηγόρης Λαμπράκης ξεκίνησε αξημέρωτα με το αυτοκίνητό του. Μαζί του είναι η γυναίκα του Ρούλα, η Γιούλα Λιναρδάτου και ο Κύπριος ποιητής Τεύκρος Ανθίας, ο οποίος ζούσε τότε στο Λονδίνο και είχε έρθει μαζί με τον Λαμπράκη μετά το τέλος της πορείας του Όλντερμάστον. Για τον Ανθία, που έζησε πολυτάραχη ζωή και έδωσε αξιοπρόσεκτο ποιητικό έργο, χρωστάω να γράψω άλλη φορά. Να πούμε ότι στα νιάτα του, στη δεκαετία του 1920, έζησε στην Αθήνα και δημοσίευσε το 1928 τη συλλογή «Τα σφυρίγματα του αλήτη». Σύμφωνα με τον Νταλούκα, ο επίλογος στη συλλογή αυτή, ένα αριστουργηματικό ποίημα που μπορείτε να διαβάσετε εδώ, αγαπήθηκε από τη νεολαία που το έμαθε από απαγγελίες του Ανθία σε αυτή την πρώτη απαγορευμένη πορεία. Μια όχι και πολύ πετυχημένη φωτογραφία του Ανθία από την Αυγή, 1962 (ΑΣΚΙ)
Φτάνοντας στον Μαραθώνα, ο Λαμπράκης αιφνιδιάζει τους πάντες, ανεβαίνει στον Τύμβο, φωνάζει «Ζήτω η ειρήνη», και ξεδιπλώνει το πανό από το Όλντερμάστον, που το είχε κρυμμένο μέσα στο κουμπωμένο σακάκι του. Και κατεβαίνει τα σκαλιά, τεράστιος. (Ντ)
Και ξεκινάει την πορεία μόνος, ενώ οι αστυνομικοί, αμήχανοι (έχει βουλευτική ασυλία, μην ξεχνάμε) τον αφήνουν και απλώς τον παρακολουθούν.
Άλλη λήψη, φωτογραφία που έγινε εξώφυλλο στο βιβλίο του Κ. Πορφύρη που κυκλοφόρησε μετά τη δολοφονία (ΑΣΚΙ)
Μόνος, αλλά όχι για πολύ. Ο 16χρονος Ανδρέας Μαμωνάς, που έχει ξεγλιστρήσει μέσα από τα καλάμια και απέφυγε τα μπλόκα, τον πλησιάζει. Ο Λαμπράκης του δίνει να κρατήσει τη μιαν άκρη του πανό. (Ντ)
Οι δύο γίνονται τρεις: ο τρίτος είναι ο κρεοπώλης Μπάμπης Παπαδόπουλος (Ντ)
Λίγο πριν από τη στροφή της Ραφήνας βγαίνει μέσα από τα χωράφια ο ηλεκτρολόγος Παντελής Γούτης και δίνει ένα φιλί στον Λαμπράκη, ένδειξη ευγνωμοσύνης γιατί ο γιατρός είχε σώσει τη ζωή της γυναίκας του. (Ντ)
Μετά τη στροφή της Ραφήνας, τα μπλόκα γίνονται πιο επίμονα –του παίρνουν το πανό, συλλαμβάνουν ή απομακρύνουν τους συνοδοιπόρους.
Ο Λαμπράκης ανάμεσα σε χωροφύλακες (Ριζοσπάστης) και προσπαθώντας να περάσει ένα μπλόκο(Ριζοσπάστης) κι άλλο ένα μπλόκο (ΑΣΚΙ)
Τελικά, «κοντά στο Χαρβάτι θα συλληφθεί και ο Λαμπράκης. Στην πραγματικότητα θα απαχθεί, θα επιβιβασθεί βιαίως σε καμιόνι κι αφού τον περιπλανήσουν στα χωριά της Νέας Μάκρης και Μαραθώνα, στο Σούλι, στο Γραμματικό και το Καπανδρίτι, μέσω της οδού Τατοΐου, ύστερα από μια διαδρομή τρεισήμισι ωρών, θα τον εγκαταλείψουν στη Νέα Ιωνία» (από το άρθρο του Γ. Πετρόπουλου στον Ριζοσπάστη).
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
Πατήστε εδώ για να ακούσετε την εκπομπή του Άρη Χατζηστεφάνου με θέμα τη δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη
Πηγές:
el.wikipedia.com
sarantakos.gr
Πηγές:
el.wikipedia.com
sarantakos.gr
tvxs.gr
Posts
